Ned / Eng
EEN ANGSTAANJAGEND TALENT
'Liegen is een tweede natuur voor D. Zelf noemt hij het trouwens liever anders: fabuleren, bluffen of verhalen vertellen.'
Column gepubliceerd in online kunsttijdschrift LUCY van CBK Utrecht op 22 april 2012. (Scroll naar beneden om de column te lezen.)
Zelfportret met rode sjaal (2004) - Wouter van Riessen
Een angstaanjagend talent
Ik was op zoek naar een leugenaar. Het radiodocumentaire programma Plots van de VPRO maakt een aflevering met als thema 'Halve waarheden' (uitzending 29 april van 18.15 tot 19.00 uur, radio 1), en het leek me interessant daarvoor een geroutineerde leugenaar op te sporen.
Ik herinnerde me D, een vriend van mijn vriendin S. D had haar eens een gesigneerd boek cadeau gedaan van een door haar bewonderde schrijver. Een kleine moeite, want D kende de schrijver persoonlijk, zei hij. Toen S later van een vriendin hoorde dat D ook haar een gesigneerd boek had geschonken van een andere auteur die hij eveneens goed zou kennen, gaf haar dat te denken. Ze liet haar boek zien aan een bevriende kenner van de schrijver. Hij verklaarde dat het om een uitstekende vervalsing ging.
Na enige aarzeling stemt D in met een ontmoeting. Hij zegt nooit eerder openhartig over zijn leugens te hebben gesproken. Zelf noemt hij het trouwens liever anders: fabuleren, bluffen of verhalen vertellen. Hij ontdekte zijn gave toen hij als kind van Noord-Afrika naar Nederland emigreerde. Om pesterijen over zijn exotische achtergrond te voorkomen, verzon hij voor zijn nieuwe klasgenoten een zo gewoon mogelijke autobiografie. Hij verving zijn zomers in een buitenhuis aan de Noord-Afrikaanse kust voor een vakantieverleden met een Kip-caravan op Hollandse campings. Tot zijn verbazing werden zijn fantasieën volledig geaccepteerd. Als zijn ouders via docenten iets opvingen over zijn verzinsels, werd hij thuis bont en blauw geslagen. Maar dat weerhield hem niet. 'Beter een half uur afranseling dan hele dagen de paria zijn', zegt hij.
Sindsdien is liegen een tweede natuur voor D, die nu ergens in de dertig is. Het levert hem veel op, zowel in sociaal, professioneel als financieel opzicht. Door zijn vermogen iedereen met zijn verhalen in te pakken krijgt hij bijvoorbeeld verantwoordelijke banen aangeboden zonder zijn nooit behaalde studiediploma te hoeven overleggen. Toch liegt hij nauwelijks uit strategische overwegingen. Hij doet het om zijn onzekerheid te maskeren, en voor de kick. Het is heel hard werken, dat onophoudelijke bluffen en fabuleren. 'Als ik thuiskom na een vrije dag vol ontmoetingen en gesprekken, heb ik soms het gevoel dat ik er een werkdag op heb zitten,' vertelt hij. 'Ik doe mijn jas uit en word mijzelf. Een ambitieloze amoebe. Niemand wil iets met een ambitieloze amoebe. Ik wil wel heel graag ambitie hebben, maar ik heb het niet. Ik wil mensen vermaken.'
Zijn vermogen om te liegen zonder schuldgevoel te krijgen baart hem zorgen. Hij is bang gewetenloos te zijn, of gek. Toen hij onlangs geld nodig had, vervalste hij brieven van een beroemde schrijver en verkocht ze aan een antiquair. Hij had de schrijver ooit een bewonderende brief geschreven, en werd toen bij hem thuis uitgenodigd. Later ontving D een aantal brieven met handgeschreven gedichten van hem. D kopiëerde ze op het juiste briefpapier, in een perfect nagebootst handschrift. Toen hij ze verkocht had en 'springend met vijf meier naar buiten ging', verwonderde hij zich: 'Ik voel geen enkel berouw. Ben ik een psychopaat?' Als iets hem hindert, is het deze vraag. Tot drie maal toe verzekert hij me dat hij niet immoreel is. Bij ons afscheid zegt hij: 'Oordeel niet, ik ben geen slecht mens.' Na ons gesprek krijg ik nog één bericht van hem. Daarna reageert hij niet meer op mijn pogingen om een afspraak te maken. Kennelijk deinst hij bij nader inzien terug voor een publieke coming out. Anonimiteit is op de radio dan ook betrekkelijk, een stem is makkelijk herkenbaar.
Het gesprek met D zet me aan het denken over mijn eigen liegervaring. Rond mijn zevende vertrouwde ik mijn toenmalige beste vriendin toe dat ik met een drietal jongens uit de klas naar bed was geweest. Ik wist niet wat met iemand naar bed gaan inhield, maar wel dat het iets heel gewichtigs was. Mijn bericht sloeg in als een bom. Ik had meer succes dan ik aan kon, en het was dan ook van korte duur. Gevraagd naar details gaf ik geen overtuigende antwoorden en werd al snel ontmaskerd. In werkelijkheid had ik alleen nog maar met mijn kat in bed gelegen, waarmee ik een platonische relatie had en die ik regelmatig probeerde op twee benen te leren lopen. Mijn vriendin maakte goed gebruik van haar ontdekking, en bleef nog lang dreigen mijn leugen te verraden. Het werd voor mij een bron van schaamte en voor haar een bron van macht. Na deze onplezierige ervaring verging mij de lust tot liegen. Wie weet hoe het was gelopen als ik beter had aangevoeld wat mijn vriendin had willen horen, en een andere draai had weten te geven aan de situatie. Misschien heeft mijn betrouwbaarheid meer te maken met mijn onvermogen om goed te liegen dan met mijn brave inborst. D daarentegen lijkt zijn onzekerheid met zoveel verve te maskeren, dat hij meer succes dan schande oogst. Hij wordt gegijzeld door zijn angstaanjagende talent.
Klik hier om het op dezelfde ontmoeting met D gebaseerde radioverhaal voor Plots #18: Halve waarheden van de VPRO te beluisteren (Akte 2).